Δυτικά του Κορωπίου υψώνεται ο χαμηλός λόφος του Κάστρου του Χριστού. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ν. Κοτζιά ονομάστηκε έτσι από το οχυρό που είχε ανεγερθεί στην κορυφή του λόφου την περίοδο της Φραγκοκρατίας και στην εκκλησία της «του Χριστού Γεννήσεως» που υπήρχε στην ανατολική πύλη του κάστρου. Όπως παρατηρεί ο Ν. Κοτζιάς το ύψωμα έχει εκπληκτική ομοιότητα με το ύψωμα των Μυκηνών.
Το ύψωμα και η γύρω περιοχή κατοικήθηκε από τους νεολιθικούς χρόνους. Αυτό απέδειξε αρχικά ο Ν. Κοτζιάς με την αποκάλυψη ενός τμήματος παλαιού περιβόλου που βρίσκεται κάτω από το ανατολικό τείχος του κάστρου. Η λιθοδομία του παλαιού περιβόλου είχε εξαιρετική ομοιότητα με αυτή του περιβόλου του Προφ. Ηλία που ο Κοτζιάς θεωρούσε ότι ομοιάζει με αυτή των πελασγικών τειχών της Ακρόπολης Αθηνών.
Την υπόθεση αυτή θεμελίωσε ο Κοτζιάς με τα ευρήματα της ανασκαφής στην κορυφή του υψώματος που πραγματοποίησε το 1950. Στην ανασκαφή αυτή αποκαλύφθηκε σημαντικός αριθμός λεπίδων οψιανού αλλά και τριγωνικές ή οξυκόρυφες αιχμές βελών από οψιανό. Βρέθηκαν επίσης, μια λίθινη αψίδα και ένα λίθινο ρόπαλο καθώς και ένας χαυλιόδοντας κάπρου. Οικιστικά ερείπια δεν εντοπίσθηκαν γιατί η έκταση του ενός στρέμματος στην κορυφή του λόφου είχε εντατικά αλλά αυθαίρετα καλλιεργηθεί. Τα ευρήματα κρίθηκαν σημαντικά διότι απέδειξαν ότι η περιοχή αυτή της Νοτιοανατολικής Αττικής κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους και ότι άνθρωποι χρησιμοποίησαν το ύψωμα για άμυνα των μικρών οικισμών που είχαν εγκαταστήσει.
Η ζωή στην περιοχή, με μικρά ή μεγαλύτερα διαλείμματα, διατηρήθηκε συνεχής.
Αργότερα στην περιοχή αναπτύχθηκε η πόλη του Σφηττού, μια από τις δώδεκα (Δωδεκάπολη), που οργάνωσε ο μυθικός βασιλιάς των Αθηνών Κέκρoπας. Από τη περιοχή του Σφηττού («Σφηττόθεν») ξεκίνησε ο Πάλλας, εναντίον του Θησέα με μέρος του δύναμης του για να επιτεθεί στον ανιψιό του μόλις εκείνος ανέλαβε την βασιλεία τη πόλης.
Το 508 π.Χ. ο Κλεισθένης εγκαθιδρύει τη δημοκρατία και αναδιοργανώνει την πόλη – κράτος των Αθηνών.
Η κ. Ε. Ανδρίκου, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, σημειώνει (1)
…οι κάτοικοι της Αττικής διαιρέθηκαν σε τρεις τομείς το άστυ, τη μεσογαία και τα παράλια.. Κάθε φυλή ονομάστηκε από το όνομα ενός τοπικού ήρωα και περιλάμβανε ορισμένους δήμους (οικισμούς) του άστεος, ορισμένους της μεσογαίας και ορισμένους των παραλιών. Ο αρχαίος δήμος του Σφηττού ήταν μεσόγειος και μαζί με αυτούς της Κίκκυνας, της Προσπάλτας και του Αγνούντα ανήκε στην Ακαμάντιδα φυλή. Ο Ακάμας ήταν γιος του Θησέα και μυθικός βασιλέας των Αθηναίων. Ήταν ένας πυκνοκατοικημένος δήμος όπως συμπεραίνεται από το πλήθος των ονομάτων – πάνω από 200 – δημοτών του που διασώζονται σε επιγραφές. Αρκετοί από αυτούς ήταν επιφανείς και είχαν αναλάβει αξιώματα στην πόλη
Ο λαογράφος συγγραφέας Γιάννης Πρόφης σημειώνει (2):
Από τον Σφηττό κατάγονταν αξιόλογοι άνδρες του πνεύματος όπως ο φιλόσοφος (όχι ρήτωρ) Αισχίνης, οι φιλόσοφοι Λυσανίας και Χαιρέφων, που ήταν μαθητής του Σωκράτη και πιθανώς ο Πολέμων. Επίσης οι πολιτικοί της Αθηνάς Πολύευκτος, Διοπείθης και Υπερείδης ο Κλεάνδρου. Σε έργα του Αριστοφάνη γίνεται λόγος για τον Χαιρεφώντα τον Σφήττιο (Νεφέλαι) καθώς και για το “σφήττιον όξος” σε μια εξόχως κωμική σκηνή (Πλούτος στ. 720)
Σε ελεύθερη απόδοση του Γιάννη Πρόφη (2) η σκηνή από τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη:
..Κι ύστερα πήρε ο γιατρός γουδί και γουδοχέρι φαρμάκι μέσα έτριψε, έριξε γάλα μπόσκας και τρία σκόρδα τηνιακά κι ένα κλωνάρι σκίνο. Στο τέλος του κοπάνησε και του Σφηττού το ξύδι. Γύρισ’ ανάποδα μετά τα τσίνουρα τ’ αρρώστου με τούτο το κατάπλασμα του μπλάστρωσε τα μάτια. Ετσίριξε ο άρρωστος και πήδηξ´ ως απάνω σαν πύραυλος κι ουρλιάζοντας πήγε να γίνει Λούης
Η Ελένη Αντρίκου αναφέρει ότι:
Μια επιγραφή που βρέθηκε στο λόφο του Χριστού το 1965, επιβεβαίωσε ότι ο εντοπισμός του αρχαίου δήμου του Σφηττού ήταν ορθός. Η επιγραφή ήταν χαραγμένη πάνω σε μια βάση αγάλματος. Η βάση βρέθηκε σπασμένη σε κομμάτια, κτισμένα στον αναλημματικό τοίχο στη βόρεια πλευρά του πλατώματος, όπου σήμερα υψώνεται ο ναός της του Χριστού Γεννήσεως.
Η επιγραφή αναφέρει:
ΣΦΗΤΤΙΟΙ ΔΗΜΗΤΡΙΟΝ
ΦΑΝΟΣΤΡΑΤΟΥ ΑΝΕΘΗΚΑΝ
ΑΝΤΙΓΝΩΤΟΣ ΕΠΟΙΗΣΕ
Δηλαδή οι κάτοικοι του δήμου του Σφηττού αφιέρωσαν προς τιμή του Δημητρίου του γιου του Φανοστράτου έναν ανδριάντα τον οποίο φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αντίγνωτος. Πρόκειται για τον περιπατητικό φιλόσοφο και πολιτικό Δημήτριο τον Φαληρέα. Ο Δημήτριος, οπαδός των ολιγαρχικών και της φιλομακεδονικής παρατάξεως, ορίστηκε από τον Κάσσανδρο “επιμελητής” των Αθηνών και άσκησε την εξουσία για δέκα χρόνια από το 317 έως το 307 π. Χ.
Μαρτυρείται ότι προς τιμήν του είχαν ιδρυθεί 360 ανδριάντες του σε διάφορους δήμους της Αττικής. Ένας από αυτούς ήταν και ο χάλκινος, μάλλον έφιππος αδριάντας, τον όποιον έστησαν οι Σφήττιοι στο λόφο Χριστού. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Δημήτριος απομακρύνθηκε από την εξουσία και οι αδριάντες του καταστράφηκαν συστηματικά. Προφανώς μαζί με όλους και αυτός του Σφηττού. Διασώθηκε όμως η επιγραφή, η οποία αποτελεί απτή απόδειξη της ιστορίας του τόπου σε μια ταραγμένη περίοδο καθώς και της θέσεως του αρχαίου δήμου του Σφηττού.
Σχετικά με την έκταση που καταλάμβανε ο δήμος η Όλγα Κακαβογιάννη σημειώνει (3):
Ο Σφηττός κατά τα κλασσικά χρόνια αναπτύχθηκε σε ένα δήμο μέτριου μεγέθους, το κέντρο του θα ήταν στην περιοχή των ναών του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Ιωάννη και θα καταλάμβανε όλη την πεδιάδα γύρω από τον λόφο του Χριστού και μέχρι τους λόφους Φράττι και Γραμματικού προς Β στα όρια με τον δήμο της Κίκκυνας. Σε όλη αυτή την έκταση υπάρχουν ακόμη πολλά αρχαία οικοδομικά λείψανα και νεκροταφεία. Το σημαντικότερο ανασκαμμένο μνημείο που ανήκει στον δήμο του Σφηττού, είναι το ιερό του Ομβρίου Διός και τούτο Όψιμου Απόλλωνα στον προφήτη Ηλία Υμηττού
Αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε σε όλες τις μετέπειτα περιόδους (ρωμαϊκή, βυζαντινή, φραγκοκρατία, τουρκοκρατία) και μέχρι τον 17ο αιώνα οπότε εγκαταλείφθηκε το βυζαντινό χωριό του Φιλιάτη.
(1) Δρ. Ελένη Ανδρίκου, αρχαιoλόγο Β’ ΕΚΠΑ, Πρόγραμμα Πολιτιστικών Εκδηλώσεων «Σφήττεια» 2005, Κορωπί 4- 24 Σεπτεμβρίου.
(2) Γιάννης Πρόφης, λαογράφος – συγγραφέας, Πρόγραμμα Πολιτιστικών Εκδηλώσεων «Σφήττεια» 2004, Κορωπί 3-15 Σεπτεμβρίου.
(3) Όλγα Κακαβογιάννη, Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων, « Η Σφηττία οδός και ο Αρχαίος Δήμος Σφηττού». Εκδηλώσεις ανάδειξης της «Σφηττίας Οδού» 6 Νοεμβρίου 2011.