Υμηττός

Όνομα

Σχετικά με την ετυμολογία της ονομασίας του βουνού, ο λαογράφος – συγγραφέας Γιάννης Πρόφης (1) σε ομιλία του στη διημερίδα «Κορωπί – Υμηττός: Συνοδοιπόροι στο χρόνο. Κορωπί 2012» ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Υμηττός. Οι γλωσσολόγοι συμφωνούν  ότι η λέξη είναι πελασγική και επομένως η  ερμηνεία  της  είναι  δύσκολη,  αν  όχι  αδύνατη.  Ωστόσο αναφέρονται   κάποιες  εκδοχές ότι το τοπωνύμιο έχει σχέση με  τις λέξεις ούμετ και θύμος (=θυμάρι).

Η  συμβολή  μου  στην  ετυμολόγηση  είναι  ότι  ετυμολογώ  το  τοπωνύμιο  ως  προερχόμενο από τις ελληνικές λέξεις κώμα (=βαθύς ύπνος, λήθαργος), κοιμίζω και  την  αρβανίτικη  gjumi  (=ύπνος). Άρα η λέξη Υμηττός σημαίνει «κοιμώμενος» ή «υπναράς». Αλλά πώς από τις λέξεις  κώμα, κοιμίζω και gjumi προκύπτει η λέξη Υμηττός? Για την αιτιολόγηση χρειάζονται γνώσεις της προφοράς της δασείας του Υ και γενικά γνώσεις της προφοράς των αρχαίων φωνηέντων και διφθόγγων,  ειδικότερα του ω και του οι. Αλλά αυτά θα αναλύονται επαρκώς σε εκτενέστερο κείμενό μου, που ελπίζουμε ότι θα εκδοθεί προσεχώς, μαζί με άλλες εργασίες περί Υμηττού.

Η αιτία λοιπόν που ο Υμηττός ονομάστηκε «κοιμώμενος» ή «υπναράς», σύμφωνα με τη δική μου εκδοχή, είναι ότι τις πρωινές ώρες από  την πλευρά  της  Αθήνας,  το βουνό αυτό φαίνεται σκοτεινό, αφού δεν φωτίζεται ακόμη από τον ήλιο και μοιάζει με σώμα ξαπλωμένο που κοιμάται. Αντίθετα, ο Λυκαβηττός τις ίδιες ώρες φαίνεται ξύπνιος, χαρούμενος και λουσμένος στις  ακτίνες του ήλιου. Έτσι οι αρχαίοι Αθηναίοι ονόμασαν το βουνό «υπναρά» ή «κοιμισμένο», ενώ τον κοντινό τους λόφο τον ονόμασαν Λυκ-αβηττό, δηλ. «φωτισμένο» (από τις αρχαίες λέξεις λύκ-ος, λύκ-η, λύκ-ειον, λύχ-νος =φως. Πρβλ. το λατινικό lux = φως).

Τρελός.  Αναφέρεται η πιθανή προέλευση της ονομασίας, σύμφωνα με τους μελετητές  και ξένους  ταξιδιώτες, από τις λέξεις Τηλεβούνι – Τρελοβούνι – Τρε Λονγκ κ.λ.π., που έχουν σχέση με την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα .

Η δική μου θέση είναι ότι  το τοπωνύμιο είναι αρχαιότερο της έλευσης των Ενετών  στην  Ελλάδα,  όπως  δέχεται  και  ο  Δ.  Καμπούρογλου.  Έχω  μάλιστα  τη  γνώμη  ότι  χρονολογείται από τη βυζαντινή περίοδο, και τούτο λόγω του  ότι στην αρβανίτικη  διάλεκτο  ονομάζεται  Τερλέα (Tërle-a),  που έχει προέλευση από  τη βυζαντινή  ασυναίρετη  κατάληξη  πολλών  ονομάτων  εις –έας,  π.χ.  Καρέ-ας.  Τοπωνύμιο  με  ασυναίρετη  κατάληξη  έχουμε  εξάλλου και στην περιοχή μας, τον γνωστό ξεροπόταμο Ξερέ-ας.

Kontoglou Hymettos ProfisΟ Φώτης Κόντογλου «δικαιώνει» ζωγραφικά και … αναδρομικά την ετυμολογική εκδοχή του Γιάννη Πρόφη.

Είναι εντυπωσιακό ότι ο Φώτης Κόντογλου σε μια τοιχογραφία του στο Δημαρχείο της Αθήνας, που ζωγράφισε μεταξύ των ετών 1937 -1939, παρουσιάζει τον Υμηττό ξαπλωμένο και κοιμώμενο, δικαιώνοντας … «αναδρομικά» την ετυμολογία που παρουσιάστηκε πρόσφατα και για πρώτη φορά από τον Γιάννη Πρόφη. Ασφαλώς ο Κόντογλου έκανε αυτή την απεικόνιση σύμφωνα με την οπτική εντύπωση που του δίνει το βουνό, χωρίς φυσικά να ενδιαφέρεται για την … ετυμολογία. Και, χωρίς να το φαντάζεται, πέτυχε και σ’ αυτήν… διάνα!

(1) Γιάννης Πρόφης, Λαογράφος – Συγγραφέας. «Συμβολή στην ετυμολογία των τοπωνυμίων Υμηττός και Τρελός και σχετικά λαογραφικά – ιστορικά στοιχεία». Διημερίδα Κορωπί – Υμηττό: Συνοδοιπόροι στο χρόνο. Κορωπί 2012.