Σύμφωνα με τον Σπύρο Ανδρίκο (1), οι κάτοικοι της Παιανίας ονόμαζαν, προ του 1960, Γλυκά Νερά μια περιορισμένη έκταση στα βόρεια του χωριού. Όπως λέει, το “κτηματολόγιο” που συντάχθηκε το 1898 από τον γεωμέτρη Σπύρο Ματσούκα όριζε ως Γλυκά Νερά ένα κτήμα 50 περίπου στεμμάτων. Το κτήμα περιλάμβανε “το πανάρχαιο πηγάδι με το εξαιρετικό νερό”. Σύμφωνα με τον Σπύρο Ανδρίκο η υψηλή ποιότητα του νερού του αρχαίου πηγαδιού δηλαδή το “καλό νερό” ή το “γλυκό νερό” έδωσε το όνομα και στην περιοχή. Οι παλαιοί κάτοικοι της Παιανίας ονόμαζαν το πηγάδι Καλό Νερό – Γλυκό Νερό – Γλυκά Νερά – Γλυκάνερα – Λυκάνουρα. Σύμφωνα με τον Σπύρο Ανδρίκο το πηγάδι ήταν σύγχρονο του αρχαίου υδραγωγείου της περιοχής αφού συνδέεται με αυτό μέσω μικρής στοάς.
Το πηγάδι τροφοδοτούσε την μονή του Αγίου Ιωάννη του Κυνηγού. Μοναχοί ακολουθώντας τον πολύ παληό δρόμο έφθαναν στο πηγάδι με ζώα.
Αναφορές στη περιοχή υπάρχουν και στις περιγραφές ξένων περιηγητών. Ο Σπύρος Ανδρίκος γράφει για μια τέτοια αναφορά:
“Το 1882 ο προσεκτικός περιηγητής και αρχαιολόγος Άρθουρ Μιλχάϊφερ περιηγείται την περιοχή του Λιοπεσίου (Παιανίας) και περιγράφει με ακρίβεια τα μνημεία και τη θέση τους. Ο Μιλχάϊφερ σε μια περιοδεία που αρχίζει από τον Αγ. Ιωάννη τον Κυνηγό, περνά από το Αδριάνειο υδραγωγείο (Κρύα Βρύση) και φθάνει στο κιόνιο του Νεοφύτου όπου η θέση Σταυρός. Στη συνέχεια κατευθύνεται προς τα “Γλυκά Νερά” και στη θέση Λουτρό, κτίσμα ρωμαϊκό και μεσαιωνικό, πιθανότατα όμως έργο του Πεισίστρατου, όπως παρατηρεί ο ίδιος. Το όνομα Γλυκά Νερά αναφερόμενος σε θέση και όχι σε ευρύτερη περιοχή το αποδίδει σε πηγή που υπήρχε στο μονοπάτι που ένωνε τον Άγιο Ιωάννη με τη σημερινή Λ. Λαυρίου. Πρόκειται σαφέστατα για το αρχαίο πηγάδι το οποίο ονομάζει πηγή”.
Το υδραγωγείο των Γλυκών Νερών έγινε για πρώτη φορά ευρύτερα γνωστό με την ανακοίνωση του Σπύρου Κ. Ανδρίκου “Παρουσίαση του Αρχαίου Υπόγειου Υδραγωγείου Γλυκών Νερών” στην ΙΓ’ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α. Αττικής στις 2 Νοεμβρίου 2008 στη Παιανία (1).
Όπως μας πληροφορεί ο Σπύρος Ανδρίκος το υδραγωγείο ήταν επίσης γνωστό ως υδραγωγείο του Καμπά. Το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται σε έκταση μέχρι τα ριζά του βουνού που ήταν παλαιότερα αμπελώνας του Καμπά. Ο Καμπάς χρησιμοποίησε το νερό του υδραγωγείου για πάνω από 100 χρόνια για την ύδρευση του εργοστασίου και της βίλας του.
Πρόκειται για ένα αρχαίο υδρομαστευτικό υπόγειο υδραγωγείο τύπου qanats. Παρόμοια υδραγωγεία υπάρχουν στη Χαλλειδού αλλά και στην Παιανία. Η σήραγγα του υδραγωγείου συναντά τον υδροφόρο ορίζοντα στα ριζά του βουνού, κινείται με μικρή κλίση σε κατεύθυνση Δ προς Α και συναντά 14 πηγάδια. Η απόσταση μεταξύ διαδοχικών πηγαδιών είναι περίπου 40 μ. Η σήραγγα και τα πηγάδια σκάφτηκαν φυσικά χειρωνακτικά. Τα πηγάδια αυτά χρησιμοποιήθηκαν κατά την κατασκευή της σήραγγας για τον εξαερισμό της και την απαγωγή των υλικών της διάνοιξης. Μετά την κατασκευή τα πηγάδια χρησιμοποιήθηκαν για τη συντήρηση της σήραγγας.
Το πρώτο πηγάδι στα ανατολικά έχει βάθος 7 μ. ενώ το τελευταίο στα δυτικά έχει βάθος 20 μ. Η σήραγγα έχει πλάτος 70 – 80 εκ. ενώ το ύψος της ποικίλει από 1,0 μέχρι 1,8μ.
Το πρώτο πηγάδι στα ανατολικά, βάθους 7 μέτρων, βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Αδάμ. Κοραή και Σμύρνης στο βόρειο μέρος του ΟΤΕ των Γλυκών Νερών.
Το δεύτερο ανατολικά πηγάδι βρίσκεται στην αυλή του σπιτιού του Σπύρου Ανδρίκου. Έχει βάθος 10 μέτρα και έχει σήμερα ένα πέτρινο και επιμελημένο επιστόμιο
Σε απόσταση 15 μ νότια βρισκόταν το αρχαίο πηγάδι (“πηγάδι Γλυκού Νερού”) που με το καλό και γλυκό νερό του έδωσε το όνομα στην περιοχή. Το πηγάδι αυτό είχε βάθος 12 μέτρων. Ήταν κτισμένο με πέτρα και ανά διαστήματα 30 – 40 εκ. υπήρχαν υποδοχές για να κατεβαίνει και να ανεβαίνει κάποιος με ευκολία. Στο στόμιο υπήρχε φαιά μαρμάρινη πλάκα πάχους 20 εκ. από πέτρα του Υμηττού. Το στόμιο ήταν χαραγμένο με αυλακώσεις 3 εκ από τη μεγάλη χρήση. Δίπλα υπήρχαν πέτρινες ποτίστρες για το πότισμα των κοπαδιών.
Μια ειδική σήραγγα που άρχιζε 2 μ. από τον πυθμένα του πηγαδιού αυτού (πλάτος 80 εκ. ύψος 2 μ. και μήκος 15 μ.) συνέδεε τα δύο πηγάδια. Η σήραγγα είχε μια κλίση ώστε όταν το νερό έφθανε στα δύο μέτρα μέσα στο πηγάδι του Γλυκού Νερού τότε υπερχείλιζε, μέσω της σήραγγας, στο δεύτερο πηγάδι του υδραγωγείου που ήταν περίπου 60 εκ. χαμηλότερο. Η σύνδεση αυτή αποδεικνύει ότι τα δύο πηγάδια ήταν σύγχρονα και ότι αποτελούσαν μέρος του αρχαίου υδραγωγείου. Όπως θυμάται ο Σπύρος Ανδρίκος όταν ήταν παιδί πέρασε πολλές φορές μέσα από τη σήραγγα που ένωνε τα δύο πηγάδια. Δυστυχώς όπως το αρχαίο πηγάδι του Γλυκού Νερού μπαζώθηκε το 1966 κατά την κατασκευή της γειτονικής οικίας.
Το πηγάδι 8 απέχει 42 μ. από την οδό Αδάμ. Κοραή και είναι το μόνο που σήμερα επιτρέπει την πρόσβαση στη σήραγγα του υδραγωγείου.
Μετά το πρώτο πηγάδι το νερό στην πορεία του προς τα ανατολικά διοχετευόταν σε πήλινους σωλήνες όμοιους με τους αρχαίους πήλινους σωλήνες του Πεισιστράτειου υδραγωγείου που εκτίθενται στο σταθμό μετρό τής πλατείας Συντάγματος. Οι πήλινοι αυτοί σωλήνες αποκαλύφθηκαν κατά τη διαπλάτυνση της Λ. Λαυρίου.
Σε απόσταση περίπου 100 μ. από το πρώτο πηγάδι υπήρχε διακλάδωση των σωληνώσεων. Ο ένας κλάδος είχε κατεύθυνση προς τα βόρεια ανατολικά ενώ ο δεύτερος είχε κατεύθυνση νοτιοανατολικά προς τη θέση Λουτρό στη συμβολή των Λ. Παστέρ και Φλέμιγκ.
Το 1949 επειδή οι πήλινοι σωλήνες μετά το πρώτο πηγάδι ανατολικά καταστράφηκαν από τις ρίζες μεγάλων συκιών. Η εταιρία Καμπάς άνοιξε τάφρο, κατασκεύασε σειρά φρεατίων και τα σύνδεσε με μεταλλικούς σωλήνες μέσα σε μπετόν. Τα φρεάτια είναι ορατά επί της οδού Α. Κοραή αφού είναι καλυμμένα με μεταλλικά σκεπάσματα.
Ο Σπύρος Κ. Ανδρίκος βιντεοσκόπησε την επίσκεψή του στις θέσεις των πηγαδιών και των φρεατίων αλλά και το εσωτερικό του υπόγειου υδραγωγείου από το πηγάδι 8 έως το πηγάδι 9. Το βίντεο αποκαλύπτει την μοναδική ομορφιά του εσωτερικού με το λευκό δάπεδο και τις αμέτρητες μικρές ριχές λίμνες του αλλά και το εξαιρετικό σταλακτιτικό διάκοσμο της οροφής της σήραγγας.
(1) Σπύρος Κ. Ανδρίκος Γλυκά Νερά Ιστορία Λαογραφία Εκδ. Πελασγός. 2009.