Σταυρός λεγόταν παλαιότερα μια περιοχή, λίγες εκατοντάδες μέτρα, δυτικά της σημερινής διασταύρωσης της Λεωφ. Μεσογείων με την Λεωφ. Λαυρίου. Ειδικότερα έτσι ονομαζόταν η περιοχή που βρίσκεται κοντά στο σημείο συνάντησης της Λεωφ. Μεσογείων με την οδό Αγ. Θέκλας, δρόμος που κινείται βόρεια της λεωφόρου. Το σημείο αντιστοιχεί σήμερα στα όρια των δήμων Αγίας Παρασκευής και Γλυκών Νερών.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες γιατί η περιοχή λεγόταν παλαιότερα Σταυρός.

Κατά μια άποψη η ονομασία δόθηκε στο σημείο αυτό διότι ο δρόμος προς τον Μαραθώνα και τα Μεσόγεια, η σημερινή Λεωφ. Μεσογείων, διέσχιζε ένα διάσελο που ένωνε τον τελευταίο λόφο του Υμηττού με λόφο της ακολουθίας της Πεντέλης δημιουργώντας έτσι ένα νοητό σταυρό.

Αργότερα οικειοποιήθηκε την ονομασία Σταυρός η γειτονική προς ανατολάς περιοχή γύρω από τη διασταύρωση των λεωφόρων Λαυρίου και Μεσογείων. Η περιοχή αυτή “δανείστηκε” την ονομασία από την προηγούμενη και δεν ονομάστηκε  έτσι, όπως λανθασμένα πιστεύεται, λόγω της διασταύρωσης των δρόμων. Μέχρι το 1945 δεν υπήρχε διασταύρωση αφού η προέκταση της λεωφόρου Λαυρίου, η σημερινή οδός Κλεισθένους, ήταν ένα απλό μονοπάτι.

Σε θέση του παλαιού Σταύρου ήταν τοποθετημένο και το γνωστό Κιόνιο του Νεοφύτου που σήμερα βρίσκεται στο προαύλιο της Αγίας Θέκλας.

Το κιόνιο είναι μια αρράβδωτη κολώνα από πεντελικό μάρμαρο περίπου 3,45 μ. και διαμέτρου 0,48 μ. Βρίσκεται σήμερα στο προαύλιο της Αγίας Θέλκας. Το κιόνιο αρχικά κατέληγε σε σταυρό που όμως έχει καταστραφεί. Στην επιφάνεια υπάρχει με καλλίγραμμη εγχάρακτη επιγραφή με κείμενο και ημερομηνία 1238 μΧ.

Μ. Κορρές, Εκτέλεση, Περιεχόμενο και Αξία των Χαρτών της Αττικής του Κάουπερτ, Συμπλήρωμα της Επανέκδοσης των Χαρτών 2008, Εκδ. Οίκος Μέλισσα.

Έχουν καταγραφεί διάφορες προσπάθειες ανάγνωσης της επιγραφής. Η πιθανότερη ανάγνωση σε βυζαντινό χωλίαμβο είναι η ακόλουθη:

Η επιγραφή τελειώνει με τα τέσσερα γράμματα Φ,λ,C,Φ σε διάταξη σταυρού που ήταν η σφραγίδα – υπογραφή της Σχολής των Φιλοσόφων παραπέμποντας ως κατασκευαστή τον Νεόφυτο ηγούμενο της μονής του Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με τη χρήση του κιονίου του Νεοφύτου. Κατά τον Νερούτσιο το κιόνιο στήθηκε από το Νεόφυτο σε ανάμνηση της διάνοιξης του δρόμου προς τα Μεσόγεια και μάλιστα ότι η ημερομηνία 1238 αναφέρεται στο έτος οδοποιίας.

Κατά τον Χατζησωτηρίου (1)  το κιόνιο στήθηκε από τον Νεόφυτο ως ορόσημο των κτημάτων των γειτονικών μονών του Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού  και της Πετράκη (ή της Καισαριανής). Η εκδοχή αυτή είναι σύμφωνη και με την λιοπεσιώτικη παράδοση. Η παράδοση αυτή υποστηρίζει ότι οι δύο αυτές μονές είχαν συχνά κτηματικές προστριβές. Ο καδής της Αθήνας όταν του ζητήθηκε να διευθετήσει το θέμα αποφάνθηκε ότι ό,τι ήταν ανατολικά του κιονίου του Νεοφύτου ανήκε στην Μονή των Φιλοσόφων και ό,τι ήταν δυτικά στη Μονή Πετράκη.

Αργότερα, μετά την ίδρυση της Μονής Πεντέλης, το κιόνιο με απόφαση του Χασεκή οριοθέτησε και τα κτήματα της μονής αυτής. Ειδικότερα ό,τι ήταν βόρεια του κιονίου και του παλαιού δρόμου προς τα Σπάτα ανήκαν στη Μονή Πεντέλης.

Αλλά όπως λέει ο Χατζησωτηρίου (1) και στο πιο πρόσφατο παρελθόν το κιόνιο χρησίμευσε ως οριοθέτης. Ήταν πάντα γνωστό ότι τα σύνορα μεταξύ της γης του Χαλανδρίου και αυτής της Παιανίας περνούσαν από το κιόνιο. Ειδικότερα τα σύνορα άρχιζαν από τη μονή του Αι Γιάννη του Κυνηγού, κινούνταν βόρεια κατά μήκος της κορυφογραμμής μέχρι εκεί που τελειώνει ο Υμηττός και στη συνέχεια περνούσαν από το κιόνιο για να συνεχίσουν κινούμενα βορειότερα.

Φόρος, σύμφωνα με τον Σπύρο K. Ανδρίκο (2), λεγόταν η περιοχή του σημερινού κόμβου του Σταυρού. Ο λόγος ήταν ότι στην βορειοανατολική πλευρά της σημερινής διασταύρωσης της Λεωφ. Μεσογείων με την Λεωφ Λαυρίου – Οδού Κεισθένους υπήρχε παράγκα που στέγαζε την υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων για την είσπραξη του φόρου των διακινουμένων αγροτικών προϊόντων (μούστος, σιτάρι, κ.λ.π.)

(1) Γεώργιος Δ. Χατζησωτηρίου. Ιστορία της Παιανίας και των Ανατολικά του Υμηττού Περιοχών (1205 – 1973). Αθήνα 1973.

(2) Σπύρος Κ. Ανδρίκος. Γλυκά Νερά Ιστορία Λαογραφία Εκδ. Πελασγός. 2009.