Είναι παγκοίνως γνωστό ότι η πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων είναι μία από τις αρχαιότερες και τις μεγαλύτερες του κόσμου. Ένα όμως από τα ερωτήματα που τίθενται από πολλούς είναι γιατί αναπτύχθηκε ο αρχαίος αυτός πολιτισμός στον Αιγαιακό και Περι-Αιαγαιακό χώρο και

είναι γιατί αναπτύχθηκε ο αρχαίος αυτός πολιτισμός στον Αιγαιακό και Περι-Αιαγαιακό χώρο και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο και όχι στην Κεντρική, στη Δυτική ή στη Βόρεια Ευρώπη.

Για έναν που δεν γνωρίζει την φυσικογεωλογική εξέλιξη του Ελλαδικού και ευρύτερα του χώρου της Μεσογείου, το ερώτημα παραμένει χωρίς τεκμηριωμένη απάντηση. Αν όμως κάποιος γνωρίζει αυτή την εξέλιξη, τότε είναι σχετικά εύκολο να δοθεί η απάντηση.

Κατά την άποψή μου, η πρώιμη πολιτισμική ανάπτυξη συνδέεται με τους ακόλουθους παράγοντες:

i) Με τη γεωλογική δομή και εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου, ιδιαίτερα αυτή των τελευταίων 70.000 ετών περίπου.

ii) Με τις ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου κατά τις τελευταίες παγετώδεις περιόδους, όταν την ίδια εποχή στον υπόλοιπο Ευρωπαϊκό χώρο, βόρεια των Άλπεων και της Ροδόπης, επικρατούσαν συνθήκες ψύχους.

iii) Με τον πλούσιο οριζόντιο γεωμορφολογικό διαμελισμό του Αιγαιακού χώρου, κα

iv) Mε τη συνεχή παρουσία του Homo τα τελευταία τουλάχιστον 250.000 έτη,

όπως αποδεικνύεται από την ανεύρεση απολιθωμένων ανθρώπινων κρανίων και σκελετικών στοιχείων σε διάφορα σημεία του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου, αλλά και από τα λίθινα εργαλεία που εντοπίζονται σχεδόν παντού, όπου ήταν δυνατόν να κατοικηθεί μία περιοχή από τον άνθρωπο.

Η ευρύτερη περιοχή της Στερεάς Ελλάδας είναι ένα τμήμα του Πολιτιστικού Ελληνικού Τόξου, που ξεκινάει ουσιαστικά από τον Όλυμπο και καταλήγει στην Κρήτη, περιλαμβάνοντας και το Αιγαίο, όπως και τα παράλια της Μ. Ασίας.

Η φυσικογεωλογική εξέλιξη αυτού του χώρου, από τότε που πρέπει να έφτασε ο Homo sapiens στον Αιγαιακό και Περι-Αιγαιακό χώρο, χωρίς αμφιβολία πρέπει να συνέβαλε καθοριστικά στην διαμόρφωση του προϊστορικού και στην συνέχεια του ιστορικού πολιτισμού.

Ποιες είναι όμως αυτές οι φυσικογεωλογικές διεργασίες που προκάλεσαν εκείνες τις ψυχο-διανοητικές ικανότητες των παλαιοτάτων κατοίκων αυτού του χώρου, για να διαμορφώσουν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε το μοναδικό οικοδόμημα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού;

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του Ελληνικού πολιτισμού είναι το παγκόσμιο κλίμα και οι μεταβολές του, ιδιαίτερα εκείνες των τελευταίων 18.000 ετών, και κυρίως οι επιπτώσεις των μεταβολών αυτών στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και γενικά των παράκτιων περιοχών.

Το κλίμα είναι γνωστό ότι μεταβάλλεται περιοδικά και ότι τα αίτια αυτής της περιοδικότητας είναι αστρονομικά (θεωρία Milankowitch). Έτσι, κατά το Τεταρτογενές έχουν παρατηρηθεί διαδοχικές παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι, λόγω αυξομείωσης της ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται η Γη. Η τελευταία παγετώδης περίοδος τελειώνει πριν 18.000 έτη περίπου, επειδή, για τους ίδιους αστρονομικούς λόγους, η μέση θερμοκρασία της Γης άρχισε να αυξάνεται.

Εξαιτίας αυτής της αύξησης, τεράστιες μάζες παγετώνων, που είχαν συσσωρευτεί στις ηπείρους, άρχισαν να τήκονται, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων υδάτων, που μέχρι τότε ήταν δεσμευμένο στους παγετώνες και να καταλήγουν στους ωκεανούς, με επακόλουθο την βαθμιαία άνοδο της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας, που, γύρω στο 18.000 πριν από σήμερα (π.α.σ.), βρισκόταν περί τα 125 μέτρα χαμηλότερα από την σημερινή. Η άνοδος αυτή προκάλεσε βαθμιαία την κατάκλυση πολλών περιοχών που σήμερα αποτελούν τον πυθμένα του Αιγαίου μέχρι ένα βάθος γύρω στα 125 μέτρα, και αυτό συνέβη μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια, ήτοι μεταξύ του 18.000 και του 6.000 χρόνια πριν από σήμερα περίπου. Αυτού του είδους οι κατακόρυφες κινήσεις της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας είναι γνωστές ως «κλιματοευστατικές».

Ο σημερινός Σαρωνικός Κόλπος στο τέλος της παγετώδους εποχής δεν υπήρχε, αφού στη θέση του υπήρχε μια πεδινή έκταση στην οποία τα σημερινά διάφορα νησιά υψώνονταν ως μικρά βουνά. Στην ίδια έκταση υπήρχαν και αρκετές λίμνες. Την εποχή αυτή, ο κάτοικος της Αττικής μπορούσε να περάσει πεζός στην Πελοπόννησο,

ενώ ο ποταμός Κηφισός συνέχιζε τη ροή του ανάμεσα στην Αίγινα και στην Σαλαμίνα και πρέπει να κατέληγε σε μια μεγάλη λίμνη που υπήρχε μπροστά από τον χώρο της Επιδαύρου.

Στο Νότιο Ευβοϊκό επικρατούσαν ανάλογες παλαιο-γεωμορφολογικές συνθήκες.

Ο Υμηττός δεν κατέληγε στη θάλασσα, αφού μπροστά από ολόκληρο το σημερινό θαλάσσιο μέτωπο, από το Σούνιο μέχρι τον Πειραιά, και γενικότερα σ’ ολόκληρο το σημερινό θαλάσσιο μέτωπο του Σαρωνικού, εκτεινόταν σε μεγάλη απόσταση (5 – 9 χιλιόμετρα περίπου) μία πεδινή έκταση.

Η σημερινή γεωμορφολογική εικόνα διαμορφώθηκε πριν 5.000 – 6.000 χρόνια, όταν σταθεροποιήθηκε το παγκόσμιο κλίμα και σταμάτησε η τήξη των παγετώνων και συγχρόνως και άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Συνεπώς, πολλοί από τους Νεολιθικούς οικισμούς, και πολύ περισσότερο τους Μεσολιθικούς – αν υπάρχουν – θα πρέπει να βρίσκονται σήμερα κάπου στον πυθμένα της περιοχής που κατακλύστηκε από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και μέχρις ενός βάθους γύρω στα 50 – 60 μέτρα. Σε βαθύτερα σημεία αναμένονται – αν υπάρχουν – παλαιότεροι οικισμοί, κυρίως σε περιοχές όπου υπάρχει περίπτωση να αναβλύζουν σήμερα υποθαλάσσιες πηγές, ή γύρω από όχθες παλαιολιμνών και αλλού.

Ο προϊστορικός άνθρωπος λοιπόν, που κατοικούσε στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, ενώ μέχρι πριν 18.000 χρόνια ζούσε, για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, σ’ ένα γεωπεριβάλλον που ήταν μεν ελαφρώς δυσμενέστερο, αλλά σχετικά σταθερό, μετά το 18.000 π.α.σ., εξαιτίας της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας της Γης, γίνεται μάρτυρας κοσμογονικών μεταβολών, ιδιαίτερα όσον αφορά την μεταβολή του παράκτιου τοπίου, αφού χρόνο με το χρόνο κατακλύζονταν, αργά μεν, αλλά σταθερά οι παράκτιες περιοχές, με μεγάλες σχετικά μέσες ταχύτητες, που κάτω από ορισμένες συνθήκες πρέπει να ξεπερνούσαν τα 5 εκατοστόμετρα το χρόνο.

Εάν, σε συνδυασμό μ’ αυτές τις συνεχείς μετατοπίσεις των ακτογραμμών, λάβουμε υπόψη και τη σεισμικότητα, την ηφαιστειότητα και τα σύνδρομα φαινόμενα (παλιρροϊκά κύματα, απότομες καταβυθίσεις ή ανυψώσεις παρακτίων περιοχών λόγω σεισμών, κατολισθήσεις, καταπτώσεις βράχων κ.α.) το φυσικογεωγραφικό σκηνικό, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων, πρέπει να ήταν εφιαλτικό. Την περίοδο αυτή, πρέπει να δημιουργήθηκε η Τρίτη Γενιά των θεών, που προέρχονται από το ζευγάρωμα της Γαίας, της Μεγάλης Μάνας των πάντων, και του Ουρανού, που είναι οι Τιτάνες, οι Εκατόγχειρες, οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες, πρέπει να αντιπροσωπεύουν τις καταστροφικές δυνάμεις της φύσης, αυτές που τον τρομοκρατούν και του παίρνουν τη Γη κάτω από τα πόδια του.

Ο παλαιολιθικός άνθρωπος όμως, έχει ανάγκη να δημιουργήσει κι άλλους θεούς, αυτούς που θα τον προστατεύσουν από τις φυσικές καταστροφές. Έτσι, δημιουργεί την Τέταρτη Γενιά θεών από το ζευγάρωμα ενός Τιτάνα, του Κρόνου, και μιας Τιτανίδας, της Ρέας, και συγκεκριμένα τους έξι πρώτους θεούς του γνωστού δωδεκαθέου.

Η μελέτη όμως της φυσικογεωλογικής εξέλιξης της ευρύτερης περιοχής της Αττικής μας επιτρέπει, πέραν των άλλων, να δείξουμε ότι η Ελληνική Μυθολογία δεν είναι αποκύημα της φαντασίας των ευφάνταστων Ελλήνων, δεν είναι δηλαδή ένα ωραίο παραμύθι, αλλά οι περισσότεροι μύθοι κρύβουν και έναν ιστορικό πυρήνα που, στην προκειμένη περίπτωση, συνδέεται με την φυσικογεωλογική εξέλιξη του Αττικού και

Περι-Αττικού χώρου κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ποταμός Ασωπός της Αίγινας που, όπως οι περισσότεροι ποταμοί της Ελληνικής Μυθολογίας, είναι θεοί, θεωρείται γεννήτορας της Αίγινας και της αδελφής της Σαλαμίνας, όπως και πολλών άλλων νησιών.